بايسته هاي حفظ حريم خصوصي در روابط همسايگي

بايسته هاي حفظ حريم خصوصي در روابط همسايگي

خلاصه: جلوه حق حريم در قوانين کشور - بايسته هاي حفظ حريم خصوصي در روابط همسايگي

يکي از اصولي که در شهرسازي ايراني مورد توجه قرار مي‌گيرد حفظ حريم خصوصي است. مراد از حفظ حريم در فضاي معماري و شهرسازي آن است که فضا به گونه‌اي داراي حريم طراحي شود. حفظ حريم خصوصي يکي از اصول اساسي حاکم بر هستي و پديده‌هاي آن است که تاثيرات آن در فضاي معماري سنتي ايران غيرقابل کتمان است.

يکي از جنبه‌هاي انعکاس حفظ حريم خصوصي در قوانين کشور ما موضوع پنجره‌هاي مزاحمي است که به منزل يا حياط ديگري باز مي‌شود. به عنوان مثال ممکن است هر روز که از خواب بلند مي‌شويد، از اينکه پنجره خانه همسايه شما درست رو به منزل شما باز مي‌شود احساس ناراحتي کنيد. منزل شما محل آسايش و راحتي شماست و هر کسي نمي‌تواند به راحتي اين آسايش را بر هم بزند، قانون با شرايطي که در ادامه مي‌آيد از اين حق شما حمايت مي‌کند.چهارديواري منزل مسکوني هر کسي حريم خصوصي اوست. از گذشته‌هاي دور تاکنون هرگونه ورود و تجاوز بدون اجازه به اين حريم، واکنش سخت صاحبخانه را در پي داشته است. در گذشته معماري شهري به گونه‌اي بوده که اغلب منازل مسکوني يک طبقه ساخته مي‌شده و اشرافي به يکديگر نداشته است. پشت‌بام تنها جايي بود که به منزل همسايه مسلط بوده به همين دليل پشت‌بام رفتن براي خود آييني داشته است. مطابق عرف محل، همسايه بايد به وسايل گوناگون حضور خود را در پشت‌بام به اطلاع ديگران مي‌رسانده، در غير اين صورت با واکنش سخت آنها مواجه مي‌شده است. کساني که اين عرف و قاعده خود ساخته را رعايت نمي‌کردند، معمولا مورد غضب همسايه‌ها بودند به همين خاطر هيچ‌گاه نگاه خوبي به «کبوتربازها» نبود.کساني که مدت زيادي از وقت خود را در پشت‌بام و در ميان پرندگان خود سپري مي‌کردند، هميشه به عنوان تهديدي براي حريم خصوصي ديگران محسوب مي‌شدند. اما بد نيست با مفهوم حريم خصوصي که در جامعه ما احترام به آن مورد تاکيد فراوان است هم آشنا شويم.

مفهوم حريم خصوصي

هر گاه که يک فرد يا گروه بتواند خود يا اطلاعات مربوط به خود را مجزا کند و در نتيجه بتواند خود يا اطلاعاتش را با انتخاب خويش در برابر ديگران آشکار کند، در اين صورت مي‌توان ادعا کرد که حريم خصوصي رعايت مي‌شود. مرزها و محتواي آنچه خصوصي قلمداد مي‌شود در ميان فرهنگ‌ها و اشخاص متفاوت است، اما موضوع اصلي آنها مشترک است. حريم خصوصي گاه مربوط به ناشناس بودن، يعني تمايل به گمنامي يا دور ماندن از عرصه عمومي است. انواع مختلف حريم خصوصي اقتصادي 

حريم خصوصي پزشکي، حريم خصوصي در اينترنت و حريم خصوصي اطلاعات در نظر گرفته مي‌شوند. 

درجه خصوصي بودن اطلاعات بستگي دارد به اينکه عموم چگونه اين اطلاعات را دريافت و با آن برخورد کنند که به نوبه خود به شرايط زمان و مکان وابسته‌است. مفهوم حريم خصوصي بر مفهوم امنيت نيز تاثير مي‌گذارد. مثلا از سوءاستفاده گرفته تا امنيت اطلاعات. حريم خصوصي همچنين مي‌تواند به معناي حق بر بدن باشد. انسان با وجود پذيرش زندگي در اجتماع حاضر نيست از آنچه که به فردي‌ترين مسايل وي مربوط مي‌شود دست بردارد. به عبارت ديگر، زندگي در اجتماع و يا جمع را نافي حق خود به حرمت مسايل خصوصي خود نمي‌داند. اجتماع هم در مقابل گذشتن فرد از مقداري از آزادي خود احترام آنچه را که به «حريم خصوصي» معروف شده است رعايت مي‌کند و براي ناقضان آن مسئوليت کيفري يا مدني ايجاد مي‌کند.

دفع مزاحم در معماري مدرن

اما امروز بافت شهري تغيير کرده است و حتي در دورترين شهرها نيز ساختمان‌هاي چند طبقه سر به آسمان مي سايند. ديگر کمتر کسي فرصتي براي حشر و نشر با پرندگان دارد، اما ضرورت رعايت حريم خصوصي همسايه‌ها همچنان باقي است. درون منزل براي هر کس، مکاني امن محسوب مي‌شود که در آن هر عضو خانواده احساس آرامش مي‌کند. اهميت اين موضوع قانونگذار را نيز وادار کرده است، براي اين که به نياز عمومي پاسخ مثبت دهد، قوانيني وضع کند که جلو سوءاستفاده‌هاي احتمالي را بگيرد. از جمله اينکه اصولا بازرسي از منازل در شب مجوز قانوني ندارد و حتي انجام آن در روز نيز تنها با رعايت تشريفات قانوني خاص از جمله کسب مجوز کتبي، امکان‌پذير است.

علاوه بر اينکه دولت از تجاوز به حدود حريم مردم برحذر داشته شده است، مردم نيز نبايد دست به اقداماتي بزنند که به نحوي آسودگي همسايگان خود را به خطر اندازند. حدود هشتاد سال قبل کساني که قانون مدني ايران را تدوين کردند، ماده‌اي را در دل اين قانون آوردند که بر همين موضوع تاکيد مي‌کرد. 

ماده 133 قانون مدني که هنوز معتبر است، مقرر کرده است که هيچکس حق ندارد از ديوار خانه خود به خانه همسايه در باز کند اگر چه ديوار ملک اختصاصي او باشد، نويسندگان حقوقي باز کردن پنجره را نيز مانند باز کردن در ممنوع مي‌دانند. اما آيا هميشه باز کردن پنجره و دري که به خانه همسايه مشرف باشد ممنوع است؟ در اين صورت بسياري از پنجره‌هايي که دور و برمان مي‌بينيم غيرقانوني احداث شده است.

کدام پنجره‌ها غيرقانوني باز شده است؟

بايد ديد ماده 133 قانون مدني چگونه در طرح‌هاي شهرسازي و رويه‌هاي معمول در صدور پروانه ساختمان رعايت مي‌شود؟ با نگاهي به چگونگي اجراي اين ماده در عمل مي‌فهميم که احداث کدام پنجره ممنوع بوده است و کداميک قانوني. 

با مشاهده رويه‌هاي موجود متوجه مي‌شويم که اگر بين خانه متقاضي و خانه مجاور معبري باشد، مثل اينکه دو خانه در دو طرف يک کوچه واقع شده باشند، در اين صورت با درخواست احداث پنجره مشرف موافقت مي‌شود.

از ديگر امتيازاتي که قانون به صاحب ملک مشرف مي‌دهد در ماده 133 قانون مدني آمده است که بيان مي‌کند مالک مي‌تواند از ديوار اختصاصي خود روزنه يا شبکه باز کند. البته منظور از آنها منافذي است که براي استفاده از نور و هوا ايجاد مي‌شود و با در و پنجره متفاوت است. در چنين مواردي منفعت دو نفر در تعارض با يکديگر است .

از يک سو متقاضي احداث پنجره حق دارد که با احداث آن نور و هواي کافي براي آسايش زندگي خود و خانواده‌اش در اختيار داشته باشد، از سوي ديگر احداث اين پنجره آسايش خانه همسايه روبه‌رو را بر هم مي‌زند که بايد در مقابل چشمان ديگران به زندگي خود ادامه دهد. قانونگذار کار سختي دارد و بايد به گونه‌اي قانون وضع کند که منافع هر دو در نظر گرفته شود. به همين دليل اگر چه گاهي حق را به متقاضي احداث پنجره مي‌دهد، اما اگر پنجره مشرف متصل به فضاي خانه همسايه باشد بدون آنکه کوچه، خيابان يا معبري بين آنها فاصله ايجاد کند، قانون حق را به همسايه مي‌دهد که مانع از ايجاد مزاحمت براي محيط زندگي خود شود.

مقنن اين قاعده را براي حمايت از افراد وضع کرده است اما ممکن است برخي تشخيص دهند که به چنين حمايتي نياز ندارند و اجاره احداث پنجره را به همسايه بدهند. در اين صورت نه تنها اين مالک بلکه کساني که بعد از او نيز در اين خانه سکونت مي‌کنند نمي‌توانند به اين حقي که به وجود آمده است، اعتراض کنند و تقاضاي خراب کردن آن پنجره را بکنند.

رويه‌هايي براي حل مشکل

راه ديگري نيز براي احداث پنجره وجود دارد. در اين روش مي‌توان حتي پنجره‌اي احداث کرد که مشرف به خانه همسايه باشد به شرط آنکه فاصله پنجره از کف اتاق 1 متر و 75 سانتيمتر باشد، معمولا چنين پنجره‌اي نظارت و ديدي به منزل روبه‌رو ندارد، بنابراين ديگر بحث بر هم زدن آسايش همسايگان بي‌معني است. البته اين روشي است که به مرور براي حل اين مشکل به وجود آمده است و هيچ مبنا و اساس قانوني ندارد. اما اتخاذ آن به صورت روش عملي، هنگام تصويب نقشه‌هاي ساختماني، موجب شد در طرح‌هاي شهرسازي که اخيرا به تصويب مي‌رسد، به عنوان ضابطه شهرسازي و از بابت ضرورت رعايت حقوق همسايه‌ها، لحاظ شود.

هدف از وضع اين مقررات آن است که احتمال ديده شدن خانه‌هاي مجاور از ميان برود، بنابراين اين روش نيز مي‌توانست مقصود را برآورده کند، به همين دليل در طرح‌هاي شهرسازي با اندکي تغييرات وارد شد. وجه مشترک اين راه‌حل در همه جا اين بود که از طريق روش‌هايي مانند نصب پنجره در ارتفاع بالاتر و استفاده از شيشه‌هاي کدر، جلو ديده شدن منازل مجاور و بر هم خوردن آسايش همسايه‌هايي مجاور گرفته شود. 

بنابراين هيچ کسي حق ندارد از ديوار خانه خود به خانه همسايه، در باز کند اگر چه ديوار، ملک اختصاصي خودش باشد ولي مي تواند از ديوار اختصاصي خود، روزنه يا شبکه باز کند و همسايه حق ندارد او را از اين عمل منع کند. البته در اين حالت مي‌تواند جلوي شبکه و روزنه، ديوار بکشد يا پرده بياويزد که مانع رويت شود. 

پس اگر همسايه‌اي به ساخت طبقه دوم در ملک خود مبادرت کند به نحوي که اين ساخت و ساز موجب ديد از پنجره يا تراس طبقه دوم به خانه مجاور شود، اين عمل با رعايت موازين و مقررات ساخت، منعي ندارد، اما همسايه مجاور مي‌تواند جلوي پنجره را ديوار بکشد يا پرده آويزان کند.در پايان بايد گفت: از مسايل حساسيت‌زا براي خانواده‌ها، عدم اشراف بر حريم خصوصي خانه و خانواده خود و ديگران است. 

اين مطلب كه در احاديث هم نهي شده است، هرچند حكم آن با قاعده لاضرر و ماده 132 قانون مدني روشن است، ولي قانون گذار حكم آن را در ماده 133 قانون مدني به صورت ويژه دوباره بيان مي‌دارد: 

كسي نمي‌تواند از ديوار خانه خود به خانه همسايه در باز كند. اگرچه ديوار ملك مختص او باشد، ليكن مي‌تواند از ديوار مختص خود روزنه يا شبكه باز كند و همسايه حق منع او را ندارد، ولي همسايه هم مي‌تواند جلوي روزنه و شبكه ديوار بكشد يا پرده بياويزد كه مانع رويت شود. شايد شبهه ايجاد شود كه چرا قانون به همسايه اجازه داده است كه از ديوار خودش روزنه ايجاد كند. آيا اين اشراف بر خانه همسايه نيست؟ 

در پاسخ بايد گفت: اولاً نمي توان مالك را از تصرف در ملك خود منع كرد، ولي بايد توجه داشت. او وقتي حق ايجاد روزنه يا شبكه بر ديوار خود دارد كه يا براي دفع ضرر يا برطرف كردن نياز ضروري باشد و يا اين كه كارش از نظر عرف مقبول باشد. پس در غير اين صورت، حق ايجاد روزنه يا شبكه را نيز ندارد. 

از سوي ديگر، بخش آخر ماده ياد شده به صراحت بيان مي دارد همسايه حق دارد حتي در صورت ايجاد روزنه و شبكه ـ كه بايد با ماده 132 منطبق باشد ـ جلوي آن در ملك خود ديوار يا پرده ايجاد كند و مانع رويت و اشراف همسايه بر خانه خود شود.